نام های ماندگار موسیقی سنتی ایران

در حال حاضر علاوه بر امکان پخش آنلاین برنامه رادیو گلها، خرید آرشیو برنامه گلها بر روی دی‌وی‌دی نیز توسط برخی فروشگاه‌ها امکان‌پذیر است.

در ادامه امکان دانلود برنامه گلها وجود دارد و منبع مرتبط با پخش آنلاین این آرشیو بزرگ موسیقی سنتی ایران معرفی شده است. همچنین درباره تاریخ موسیقی ایران در دوران حمله اعراب، پس از انقلاب و دوران هخامنشی صحبت شده است.

"ادیب خوانساری، مرتضی محجوبی و مرضیه در ایستگاه رادیو در میدان ارگ تهران"

ویدئو: گلچینی از برنامه های گلهای رنگارنگ با آوای بانو پوران

دانلود رایگان برنامه گلها با کیفیت بالا

یک شاخه گل | برنامه? شماره? 417 | 58 دقیقه | 51 مگابایت

گل های رنگارنگ | برنامه? شماره? 244 | 28 دقیقه | 24 مگابایت

گل های تازه | برنامه? شماره? 23 | 25 دقیقه | 17 مگابایت

گل های صحرایی | برنامه? شماره? 60 | 14 دقیقه | 12 مگابایت

برگ سبز | برنامه? شماره? 63 | 27 دقیقه | 23 مگابایت

Read More: Iranian Traditional Music Dastgah Classification.

آغاز و تاریخچه برنامه رادیو گلها

برنامه‌های رادیویی به نام گلها (رادیو گلها)، در واقع مجموعه‌ای از برنامه‌های رادیویی موسیقی هستند که در ابتدا با برنامه? «گل های جاویدان» به مدیریت آقای داوود پیرنیا در 1335 آغاز شد. وی که قبلا در یک دوره از پنج دوره نخست وزیری احمد قوام، معاون وی بود، موفق شد جمع بزرگی از بزرگان علم و ادب پارسی را در کنار منتقدان، نوازندگان و خوانندگان بزرگ زمان با خود همراه سازد تا این گنجینه? عظیم را به یادگار بگذارند.

این برنامه در دوره? سرپرستی آقای نصرت‌الله معینیان، بر مدیریت کلی رادیو ملی ایران ساخته شد و آن‌طور که از شواهد پیداست با حمایت بسیار از این برنامه همراه بوده است.

گل های جاویدان با سری برنامه‌های دیگری در مدت سرپرستی و مدیریت داوود پیرنیا ادامه پیدا کردند. وی در در سال 1346 از مدیریت آن کناره‌گیری کرد. در چند سال آینده، رهی معیری، محمد میرنقیبی و جهانبخش پازوکی مدیریت رادیو گلها را به عهده گرفتند که سال‌های چندان با ثباتی در تاریخ این مجموعه نیستند. تا این که در 1351 برنامه? جدیدی به مدیریت هوشنگ ابتهاج آغاز گردید که نام آن «گل های رنگارنگ» شد.

در قالب برنامه‌های این مجموعه از 1335 تا 1357، 850 ساعت مقدمه، تک‌نوازی، آواز و شعرخوانی تولید شد.

برنامه‌های رادیویی گلها در سال 1391 به همت پژوهشگر دانشگاه سواس (SOAS)، جین لویسون، با حمایت بنیاد میراث ایران در لندن (Iran Heritage Foundation) و کتابخانه? بریتانیا (The British Library) پس از 7 سال پژوهش و گردآوری، به صورت دیجیتالی تهیه شد و در دسترس عموم در دسترس است. در زمان انتشار خبر دیجیتالی شدن برنامه‌های رادیو گلها، 1461 برنامه از سری برنامه‌های «برگ سبز، گل های تازه، گل های جاویدان، گل های رنگارنگ، گل های صحرایی، یک شاخه گل» در وب‌سایت این پروژه در دسترس بود، که ممکن است تا کنون بر این تعداد افزوده شده باشد.

نام‌های دیگری که در آرشیو بازارچه می‌بینید، سایر برنامه‌های حوزه? موسیقی در رادیو تهران و بعدا رادیو ایران آن زمان هستند. بنا به تغییرات مدیریتی و تعدد برنامه‌های ساخته شده در این دوره از تاریخ رادیوی ایران، این که چه عنوانی را زیرمجموعه? برنامه‌های رادیو گلها ببینیم یا نه، مورد بحث خواهد بود. به این شکل، آرشیو بازارچه در واقع شامل 8 عنوان برنامه? بیش‌تر نسبت به آرشیو آنلاین جین لویسون خواهد بود. هرچند طبعا کار عظیم تحقیقاتی که در این پروژه صورت گرفته قابل قیاس با گردآوری صرف نیست. پیشنهاد می‌شود مقاله? جین لویسون در معرفی برنامه گلها و داستان دیجیتالی کردن آن را بخوانید.

ارکستر گل‌ها اولین ارکستر گل‌ها در برنام? گل‌های جاویدان با حضور چند نوازند? معروف شکل گرفت: مرتضی محجوبی، ابوالحسن صبا، علی تجویدی، مهدی خالدی، محمد شیرخدایی، حسین همدانیان و سلیم فرزان از این نوازندگان بودند که نام آنها در ابتدای برنامه برده می‌شد. بعد از وسعت یافتن برنام? گل‌ها، ارکستر نیز از نوازندگان جوان و با استعداد استفاده کرد. پرویز یاحقی و همایون خرم از جوان‌ترها و محمود تاج‌بخش از قدیمی‌ترها، همچنین رضا ورزنده و امیرناصر افتتاح نیز جزو این نوازندگان بودند. بعدها نوازندگان برجسته‌ای از هنرستان موسیقی ملی به سرپرستی روح‌الله خالقی نیز به این ارکستر اضافه شدند. نصرالله زرین‌پنجه (تار) از استادان و علیرضا ایزدی شیرازی (ویولنسل) از جوان‌ترها بودند. صدای اصلی ارکستر گل‌ها در حدود سال‌های 1336-1339 ش شکل گرفت و سازهای زهی آرش‌های (ویولون‌ها)، تار(ها)، تنبک، کلارینت و فلوت در آن نقش اصلی داشتند. سنتور کم‌کم جای خود را به پیانو داد و «نی» نیز کم‌کم وارد صدای ارکستر شد. بازسازی ارکستر گل‌ها در دو نوبت، ثمر? کوشش روح‌الله خالقی بود که می‌خواست آثاری از استادش علینقی وزیری را باشکوه هر چه تمام‌تر «بازنوازی» کند و این کار را هم به بهترین نحو انجام داد. ارکستر گل‌ها بعد از1340– 1341ش با استخدام تعدادی از نوازندگان فارغ‌التحصیل از هنرستان عالی موسیقی (مثل فریدون شهبازیان و حسن یوسف زمانی و رحمت‌الله بدیعی) و استفاده از چند نوازند? غیرایرانی در بخش‌های هارمونیک، تجدید سازمان شد و توانست قدرتمندتر از سابق عمل کند. در زمان سرپرستی جواد معروفی نیز این ترکیب ارکستری، نسبتاً حفظ شد. با این تفاوت که در ارکستر گل‌های دور? معروفی، صدای خانواد? ویولون‌ها بر صدای سایر سازها مسلط بود و هارمونی چهار بخشی در آن رعایت می‌شد. صدای ارکستر گل‌های دور? خالقی، دارای دینامیسم بیشتر و رنگ‌آمیزی صوتی غنی‌تر بود و برای سازها و تکنوازی‌ها، نقش‌آفرینی‌های زیبایی در نظر گرفته شده بود. صدای ارکستر گل‌های دور? جواد معروفی، از یک‌دستی صوتی، زهی‌های پُر صدا، نقش مهم پیانویی اکمپانیمان (تخصص جواد معروفی در نوازندگی) و برجستگی خط آوازی صدای ارکستر، برخوردار بود. صدای این ارکستر در گذر زمان و تجربه یافتن نوازندگانش پخته‌تر شد و در سال‌های 1352-1356 ش به اوج رسید. این ارکستر بعد از انقلاب 1357 ش به دستور ریاست سازمان رادیو تلویزیون برای همیشه منحل شد و خاطر? آن فقط در ضبط‌ها باقی مانده است.

پخش آنلاین برنامه رادیو گلها

پخش آنلاین برنامه های رادیو گلها از طریق وبسایتی که به همت پژوهشگر دانشگاه سواس (SOAS)، جین لویسون، با حمایت بنیاد میراث ایران در لندن (Iran Heritage Foundation) و کتابخانه? بریتانیا (The British Library) ایجاد شده است ممکن است. همچنین در گذشته وب‌سایت www.radiogolha.net نیز امکان پخش زنده و آنلاین برنامه رادیو گلها را فراهم آورده بود که اکنون ظاهرا به دلیل مشکلات فنی این وب‌سایت قادر به پخش برنامه‌ها نیست.

Read More: Iranian Classical Music: The Discourses and Practice of Creativity

آشنایی با تاریخچه موسیقی ایران  در دوره حمله اعراب

دوره حمله اعراب: قبل از حمله اعراب، ملودی‌هایی که در آن نغمه هائی از اوستا بنام مازدین نواخته می‌شد که با آن حال و هوا همخوانی داشت. پس از حمله اعراب بسیاری از مدها و ملودی‌ها بدلیل تهاجم اعراب که موسیقی را به عنوان مسئله‌ای غیر اخلاقی می‌دانستند، از بین رفتند.

هنگامی که اسلام بعنوان مذهب مسلط ایران پذیرفته گردید، تصمیم حکمرانان منع کلی موسیقی و بعدها دلسرد کردن مردم از زمزمه ادعیه مازدین بود.

موسیقی سنتی تا قرن بیستم در دادگاه‌ها نواخته می‌گردید. در زمان حکومت اسلامگرایان افراطی قرون وسطی، موسیقی بصورت مخفیانه نواخته می‌شد.

اگر چه اکثر حاکمان عرب فعالیت‌های مرتبط با موسیقی را ممنوع اعلام کردند، دیگران به موسیقی دانان ایران دستور دادند که قطعاتی را به صورت کتاب تصنیف کنند که به عربی آن را «کتاب موسیقی کبیر» به معنای کتاب اعظم موسیقی می‌خواندند.

رهبران مذهبی اسلام در آغاز موسیقی را تحریم کرده و مایه فساد و بیهودگی می‌دانستند. اما در زمان عباسیان که به سبک ساسانیان دربار خویش را اداره می‌کردند، جنبه‌های دنیوی و غیردینی موسیقی افزایش یافت و موسیقی رونق تازه‌ای یافت؛ بعضی بزرگان موسیقی این دوران عبارتند از: ابوالفرج اصفهانی، عبدالقادرمراغی، [قطب الدین محمود شیرازی]، حکیم ابونصر فارابی و صفی الدین ارموی.

موسیقی در عصر هخامنشیان

نقل از هردوت، که در دوران امپراتوری هخامنشی که به امپراطوری پارسی نیز معروف است، موسیقی نقش مهمی بخصوص در دربارها داشته‌است. او می‌گوید که برای مراسم مذهبی پرستش خداوند، وجود موسیقی بسیار ضروری بوده‌است. پس از ابلاغ دین پیامبر زرتشت، میترا، شخصی که به عنوان داواً یک خدای دروغین یا شیطان و همچنین بتان دیگر بیشتر و بیشتر مقبول واقع شدند.

اصطلاح خنیای باستانی ایرانی یک اصطلاح مربوط به عصر پس از هخامنشیان است. فارسی زبان مورد استفاده در دربارها به همراه زبان پهلوی، زبان رسمی دوران امپراطوری ساسانی 642–224 میلادی بوده و در برگیرنده اکثریت همان کلمات و همان گرامر زبان پهلوی بوده‌است؛ بنابراین کلمه مورد استفاده برای موسیقی در دوران ساسانی و در دوران ناب فارسی معاصر در واقع کلمه خنیا می‌باشد.

موسیقی دستگاهی در دوران جنگ ایران و عراق

روند تاثیرپذیری و تاثیرگذاری موسیقی دستگاهی بر جامعه پس از حمله عراق به ایران ادامه یافت و موسیقیدانان تا پایان دهه 60 علاوه بر تولید قطعات موسیقی دستگاهی، نگاهی جدی به جنگ و احساسات جامعه داشتند.

از 12 آلبوم چاووش، محتوای تعداد زیادی از قطعه‌های موسیقی در شش مجموعه آن تحت تاثیر فضای سیاسی ایران بوده است. محمدرضا شجریان و شهرام ناظری خوانندگی اکثر این قطعات را بر عهده داشتند.

البته همراهی با رویدادهای سیاسی و اجتماعی تنها شاخصه موسیقی‌ سنتی در سال‌های اول پس از انقلاب نبود بلکه مهمترین آثار حوزه موسیقی اصیل ایران طی 40 سال گذشته در همین سال‌‌ها تولید شده است.

گلهای صحرایی, گلهای رنگارنگ, پخش زنده رادیو گلها, برگ سبز, مجموعه برنامه گلها

داوود پیرنیا، مدیر برنامه برنامه گلها بود.

او که سابقه حضور و خدمات دولتی هم دارد، برنامه رادیو گلها را که مجموعه? عظیمی از ارزشمندترین آثار موسیقی سنتی ایران است را مدیریت کرد و چنین گنجینه? عظیمی را تولید کرد. بسیاری هنرمندان و نامداران موسیقی سنتی در خلق آرشیو برنامه گلها سهم داشته‌اند و امروز این مجموعه در دسترس علاقه‌مندان است.

در ادامه? این مطلب تصاویر کمیابی از داوود پیرنیا را نیز مشاهده می‌کنید.

سالهای آخر عمر داوود پیرنیا و پایان برنامه گلها

رادیو گلها تا آبان 1345 با مدیریت و سرپرستی پیرنیا به کار خود ادامه داد، در آن سال پیرنیا از مقام خود استعفا داد. پیرنیا در سال 1350 در سن 71 سالگی درگذشت. برنامه‌ی گلها از آن پس، با نام “گل‌های تازه”، تحت سرپرستی “رهی معیری” و پس از آن “محمد نقیبی” به کار خود ادامه داد تا اینکه در نهایت در سال 1351 “هوشنگ ابتهاج”،  سکان هدایت آن‌را در دست گرفت.

ابتهاج در این سری از برنامه‌ها به جهت تنوع ایجاد بیش‌تر، برخی از اشعار خود را نیز در مضمون برنامه‌ها گنجاند. نتیجه‌ی زحمات ابتهاج و دیگر هنرمندانی که با وی همکاری می‌کردند، تولید 201 قسمت برنامه تا سال 57 بود. بسیاری از صاحب‌نظران بر این باورند که علی‌رغم تلاش‌های بی دریغ این سه تن، گل‌های تازه هرگز نتوانست به دوران اوج سابق برگردد.

ویدئو: یادی از گذشته‌ها - داوود پیرنیا

در این دوران بسیاری از هنرمندان قدیمی از برنامه جدا شده بودند و ابتهاج با مشکلات فراوانی در باب ادامه‌ی کار رادیو گلها دست به گریبان بود. با این حال در همین دوران نیز آثار بسیار شاخصی با همکاری “محمد رضا شجریان”، “علی تجویدی” و “عبدالوهاب شهیدی” تولید شد که از غنای موسیقایی بالایی برخوردارند.

پیرنیا در زمان سرپرستی خود بر رادیو گلها، با تولید قریب به 1500 برنامه، رکورد جدیدی از تولید از خود بر جای گذاشت، وی توانست به شکل صحیحی از ارائه‌ی موسیقی دست‌یابد که بدون افول از معیارهای موسیقی اصیل ایران و نزدیکی با فرهنگ موسیقی مبتذل باب شده در آن روزگار، دربرگیرنده سلیقه‌ی تمام اقشار جامعه بود.

“برآورد می شود در طول ده سال سرپرستی داوود پیرنیا بر برنامه گلها، 157 گلهای جاویدان، 481 گلهای رنگارنگ، 465 شاخه گل، 312 برگ سبز، و 62 گلهای صحرائی، در جمع 1437 برنامه در رادیو تولید شده باشد.”

پیرنیا به موسیقی علاقه داشت و شیفته‌ی آن بود، اما به مانند سایر همکاران خود موسیقیدان نبود، او درک و اشراف کاملی بر موسیقی ایران داشت. بزرگترین حسن وی آن بود که برای تولید برنامه‌ها از نظرات بسیاری از همکاران و آشنایان خود کمک می‌گرفت و با مشورت و نظرخواهی از اهل فن، سعی در تطبیق برنامه‌ها با معیارهای موسیقی ایرانی داشت و در عین حال سعی می‌کرد سلیقه‌ی عمومی را نیز با ظرافت ارتقاء دهد.

او در تولید برنامه‌ها وسواس زیادی به خرج می‌داد و معروف است که گاهی یک برنامه را آنقدر گوش می‌داد و ویرایش می‌کرد که آن را از بر می‌شد. اغلب اوقات محل کار وی پر بود از هنرمندان و افراد صاحب‌نظر که وی از آنان دعوت می‌کرد برای گوش کردن به آثار و نظرخواهی از آنان به استودیو بیایند.

در نتیجه‌ی کار او، جامعه نگاه مثبتی به موسیقی اصیل ایرانی پیدا کرد. موسیقی سنتی که تا قبل از آن با موسیقی کوچه بازاری همتراز انگاشته‌می‌شد، همواره در پشت درهای بسته اجرا‌می‌شد و خواننده‌های این نوع موسیقی را نیز همتراز مطربان دوره‌گرد می‌پنداشتند.

Read More: Music and health

تنها با همت و کوشش پیرنیا و همکارانش و پس از گذشت سالیان بسیار، موسیقی ایران جایگاه رفیع خود را بازیافت. در روزگار او تلویزیون به شکل امروزی رایج نبود و تنها وسایل ارتباط جمعی، رادیو و روزنامه بود. با در نظر گرفتن سطح پایین سواد جامعه در آن زمان، برنامه‌ی گلها نه تنها توانست درک عمومی مخاطبانش را نسبت موسیقی ایرانی افزایش دهد، بلکه آگاهی بسیاری از ایرانیان را از گنجینه‌ی سرشار ادب و شعر فارسی بالا برد.

برنامه‌ی وی تبدیل به مکانی شده‌بود که در آنجا هنرمندان، خوانندگان و موسیقیدانان با یکدیگر آشنا می‌شدند و این خود دستمایه‌ی همکاری و تولید بسیاری از آثار فاخر موسیقی آن زمان، خارج از برنامه‌ی گلها بود. پیرنیا با اجرای پروژه‌ی گلها، بسیاری از هنرمندانی را که رو به فراموشی می‌رفتند، دوباره به جامعه معرفی کرد و موجب ماندگاری نام و هنر آنها شد.

خدمات دولتی داوود پیرنیا

بازگشت پیرنیا به ایران همزمان بود با سمت نخست وزیری میرزا حسن خان مشیرالدوله و آن دوره به علت اندک شمار بودن تحصیل کنندگان در اروپا ، این گروه پس از مراجعتشان به ایران به مقامات عالی از جمله وزارت می رسیدند. ولی این امر در مورد پیرنیای جوان صدق نکرد و حسن خان مشیرالدوله فرزند خود را در دادگستری به عنوان ثبت کننده دفتر که از نخستین رده های شغلی بود ، با هدف آشنا کردن وی با اصول تشکیلات اداری گماشت. با این توضیح که داوود خان پیرنیا رساله دکترای خود را در دانشگاه لوزان با عنوان ” در تطبیق قوانین جزا ” نوشته و با درجه ممتاز پذیرفته شده بود.

کانون وکلای دادگستری در ایران ، به همت داوود خان پیرنیا و همکاران تحصیل کرده وی و با توجه به سازمان و تشکیلات دستگاه قضایی کشورهای اروپایی و اهمیتی که دولت ها و جوامع برای اجرای صحیح قوانین قایل هستند، در سال 1310به عنوان یکی از ارکان ملی و مکمل قوه قضاییه بنیان نهاده شد و در ادامه و اواخر دوران خدمت وی، این مرد وارسته به دلیل تعلق خاطر داشتن به هنر از جمله ادبیات و موسیقی، پیشنهاد نخست وزیری که به او شده بود را رد کرد . داوود خان پس از ده سال ریاست و صدارت کانون در دوره دیگری از خدمات دولتی خود ، در وزارت دارایی مشغول به کار گشت و چون ذات او در بنیان نهادن شیوه ها و نو آوری بود، به ایجاد اداره آمار همت گماشت .

Read More: The Benefits of Music: How the Science of Music Can Help You

داوود خان پیرنیا در سال 1325 به عنوان مشاور و معاون قضایی دوران نخست وزیری قوام السلطنه ، زمانی که ایران در اشغال متفقین بود ، انتخاب و به مجلس شورای ملی معرفی شد. از مهم ترین خدمات سیاسی این بزرگمرد به تلاش در برقراری حاکمیت ملی و تمامیت ارضی در آذربایجان به کمک از جان گذشتگی غیورمردان آذربایجان می توان اشاره کرد . ( تصویر زیر نیز برگرفته از کتاب محقق نازنین و زحمتکش ، حبیبالله خان نصیری فر است که داوود خان پیر نیا را در فرودگاه بغداد و در عنفوان جوانی نشان می دهد .)

“داوود پیرنیا در دوران نخست وزیری احمد قوام معاون او بود؛ این عکس او را در دیداری رسمی در بغداد همراه با امیر حمزه در سال 1946 میلادی نشان می دهد.”

تصاویر کمیاب از داریوش پیرنیا و ارکستر گلها

“داوود پیرنیا، بنیانگذار برنامه گلهای رادیو ایران.

برنامه ای که در بیست و دو سال زندگی خود به معتبرترین جایگاه پیوند شعر و موسیقی سنتی تبدیل شد.”

“داود پیرنیا در تهران زاده شد. پدرش حسن پیرنیا – مشیرالدوله- از دولتمردان روشنفکر و تاریخ پژوه دوره قاجار بود.”

“داوود پیرنیا در ده سالگی”

“داوود پیرنیا در کنار پدر و برادران”

“داوود پیرنیا پشت میز وکالت. او پس از اتمام تحصیلات ابتدائی وارد مدرسه فرانسوی “سن لویی” شد و پس از چند سال برای تحصیل حقوق رهسپار سوئیس گردید. پیرنیا در بازگشت به ایران “کانون وکلا ” را بنیاد کرد.”

“داوود پیرنیا در سوئیس. او در مدت اقامت در اروپا با موسیقی کلاسیک مغرب زمین آشنا شده و حتی به فراگیری پیانو پرداخته بود ولی در بازگشت به ایران، به فکر نوسازی موسیقی سنتی ایران افتاد.”

“در یکی از جلسات هفتگی اش با دوستان خود، صحبت از بنیاد برنامه ای برای تهیه شعر و موسیقی فاخر به میان آمد. همه تشویقش کردند و او دست به کار شد و نخستین برنامه گلهای جاویدان را در نوروز سال 1335 به مرحله پخش از رادیو رساند.”

“پس از گلهای جاویدان که هر هفته به عرضه آثار یکی از شاعران برجسته ایران اختصاص داشت “گلهای رنگارنگ” به میدان آمد که شعرهای گونه گونی را با شماری قطعات موسیقی در خور عرضه می‌کرد. چیزی نگذشت که “گلهای صحرائی” پدید آمد برای عرضه موسیقی بومی و پس از آن “یک شاخه گل” برای تک شعرها و تک آهنگ‌های درخشان و “برگ سبز” برای اجرای شعر و موسیقی عرفانی.”

“داوود پیرنیا در کنار هنرمندان برنامه گلها از جمله ملوک ضرابی”

“ادیب خوانساری، مرتضی محجوبی و مرضیه در ایستگاه رادیو در میدان ارگ تهران”

“برآورد می شود در طول ده سال سرپرستی داوود پیرنیا بر برنامه گلها، 157 گلهای جاویدان، 481 گلهای رنگارنگ، 465 شاخه گل، 312 برگ سبز، و 62 گلهای صحرائی، در جمع 1437 برنامه در رادیو تولید شده باشد.”

“استودیو گلها، از چپ: ابوالحسن صبا، مرتضی محجوبی و علی تجویدی”

“داوود پیرنیا در کنار فرزندانش داریوش و مهردخت”

“داوود پیرنیا در دوران نخست وزیری احمد قوام معاون او بود؛ این عکس او را در دیداری رسمی در بغداد همراه با امیر حمزه در سال 1946 میلادی نشان می دهد.”

“داوود پیرنیا، نشسته روی صندلی، در جمع افراد خانواده، در سال 1349. او یک سال بعد در یازدهم آبان 1350 درگذشت.

موسیقی سنتی, رادیو گلها, خرید آرشیو رادیو گلها, داوود پیرنیا, عکس داوود پیرنیا

پیرنیا از 1335 تا 1346 مدیر برنامه برنامه گلها بود.

وی در سال 1279 شمسی و در خانواده‌ای روشنفکر و اشرافی به دنیا آمد. پدر او، “حسن پیرنیا” از روشنفکران دوران خود بود که مناصب سیاسی زیادی از جمله نخست‌وزیری را در طول حیات خود بر عهده‌داشت، وی همچنین به خاطر تالیف مجموعه‌ی 3 جلدی “تاریخ ایران باستان”، به عنوان اولین پژوهشگر مدرن تاریخ ایران شناخته‌می‌شود. تعلیماتی که داوود پیرنیا از پدر دید، در شکل‌گیری تفکر او نقشی به سزا داشت. پدربزرگِ وی، “نصرالله خانِ مشیرالدوله” نیز صدر اعظم ایران بود که در شکل‌گیری حکومت مشروطه در ایران نقشی اساسی داشت.

آرشیو برنامه گلها امروز در دسترس علاقه‌مندان به موسیقی سنتی است.

“داود پیرنیا در تهران زاده شد. پدرش حسن پیرنیا – مشیرالدوله- از دولتمردان روشنفکر و تاریخ پژوه دوره قاجار بود.”

این عقیده‌ی من است که موسیقی ایرانی به میزان زیادی مدیون داوود پیرنیاست، زیرا او در لحظه‌ی بحرانی در تاریخ ایران، موسیقی ما را به نحوی شایسته از تباهی نجات داد. اگر تلاش‌های او نبود، موسیقی عربی، ترکی یا موسیقی پاپ غربی، موسیقی ایرانی را تماماً محو و نابود می‌کرد.

ویدئو: داوود پیرنیا، خالق مجموعه رادیو گلها

پیرنیا تحصیلات ابتدایی را در منزل فرا‌گرفت و برای ادامه‌ی تحصیل وارد مدرسه‌ی فرانسوی “سن‌ لویی” در تهران شد. او سپس برای تحصیل در رشته‌ی حقوق به سوئیس رفت، جایی که همزمان با تحصیل، با اصول پایه‌ی موسیقی کلاسیک و نواختن پیانو آشنا‌شد.

پس از بازگشت از سوئیس به تبع رشته‌ی تحصیلی خود، در وزارت دادگستری و پس از آن وزارت دارایی مشغول به کار شد. از جمله‌ی دستاوردهای او در زمان تصدی مشاغل دولتی می‌توان به تاسیس “کانون وکلا” و “اداره‌ی آمار ایران” اشاره‌کرد. وی در اواخر دوران مسئولیت خود، در زمان نخست وزیری “قوام”، سمتِ معاونت وی را برعهده‌داشت.

موقعیت سیاسی پیرنیا و همچنین اعتبار خانوادگی او در این دوره، موجب‌شد تا با اکثر شخصیت‌های نامدار و بزرگان ادبیات و هنر آن دوره آشنا‌شود، آشنایی که پایه و اساس بزرگترین دستاورد زندگی‌ او در آینده‌‌‌ی نزدیک بود.پس از سقوط دولت قوام، پیرنیا نیز از مقام خویش استعفا‌کرده و کار دولتی را کنار‌گذاشت.

Read More: Music therapy helps stroke patients

در روزهایی که موسیقی ایرانی روزهای سختی را می‌گذراند و با وجود رادیویی که با پخش موسیقی سطح پایین و حمایت‌ از برخی از جریان‌های منحط، موسیقی عوام‌پسند را به عموم عرضه‌می‌کرد، هنر استادان موسیقی اصیل ایرانی می‌رفت تا در کنج انزوا به فراموشی سپرده‌شود. در این شرایط پیرنیا توانست نظر مقامات سازمان برنامه و بودجه را به شرایط حساس آن‌دوره جلب‌کرده و با کسب حمایت مالی لازم، اقدام به تاسیس ارکستر گلها نماید. ارکستری که از آهنگ‌سازان، خوانندگان و نوازندگان بنام آن دوره تشکیل‌شده‌بود و بعدها با شرکت عده‌ی بیش‌تری از هنرمندان تکامل‌یافت. وی در سال 1334 پیشنهاد ساخت برنامه‌ی گلهای جاویدان را به پرویز عدل داد و این سرآغازی بود بر دفتر 23 ساله‌ی برنامه رادیو گلها.

“داوود پیرنیا، بنیانگذار برنامه گلهای رادیو ایران.

برنامه ای که در بیست و دو سال زندگی خود به معتبرترین جایگاه پیوند شعر و موسیقی سنتی تبدیل شد.”

زندگینامه داوود پیرنیا

آن دوران و با برپایی گردهماییهایی واقع درباغ گلندوئک نظام السلطان خان خواجه نوری که ادامه راه مجالس پیروان میر عبدالوهاب بود و از آن دوران به یادگار مانده و رهروان پیر در آن به بحث و گفتگو می نشستند و با توجه به اینکه یکی از هدفهای برگزاری این مجالس ، شعر و موسیقی و متون عرفانی بود ، داوود خان پیرنیا ( در این جلسات با نام درویشی مهر دوست شرکت می کرد) در همنشینی با دوست داران عرفان و بزرگان شعر ، فرهنگیان ، دولتمردان و هنرمندان شایسته وهمزمان با عزلت گزینی و کناره گیری وی از عالم سیاست ، پیوسته به دنبال اندیشه های عرفانی خود و ادامه روند این مجالس و همراه کردن این بزرگان با خود بود و در نهایت شد آن چه که باید می شد و باغبان گلهای موسیقی ایران در این مجالس ، بذر برنامه گلها را نهاد .

مهارت و توانایی داوود خان پیر نیا در تلفیق شعر و موسیقی خاص ایشان بود ، به طوریکه به نقل از اطرافیان وی ، هنگام انتخاب شعر و قطعات موسیقی بارها به قطعه گوش فرا می داد و پس از اضافه و کم کردن آن ، شعر مورد نظر خویش را با موسیقی تلفیق کرده و دوباره شروع به گوش دادن آن می کرد و گفته شده که حتی برای دوستان صاحب نظری که به ملاقات وی می آمدند ، برنامه مورد نظر را پخش کرده و نظر آنان را جویا می شد . از خاطرات نقل شده ایشان ، به تکلیف ادبیات محول شده به وی در سوییس من باب تفسیر قطعه ای از شعر” روسو” می توان اشاره کرد . زمانی که برای چندمین بار مشغول خواندن شعر بود به ناگه صدای آهنگی از منزل همسایه به گوشش رسید و تطابق قطعه و آن موسیقی با هم به گونه ای بود که داوود خان را مجبور به مراجعت به منزل همسایه و پرس و جو در باب نام و پدید آورنده ملودی کرد . “تنهایی ” نام اثر یکی از ناشناخته ترین آثار موسیقیدان شهیر لهستانی ، “شوپن” بود .

کلاس موعود فرا رسید و استاد سختگیر پس از بررسی تکالیف ، پیر نیا را مخاطب قرار داد و اشاره کرد که نوشته شما را از سایرین جدا کردم و از جای خود بلند شد و به سمت وی رفت و با توجه به سختگیر بودن استاد ، پیرنیای جوان به گمان اینکه قرار است مورد شماتت و مضحکه استاد قرار گیرد ، نگران گشت و استاد گفت : با اجازه ریاست این بخش از دانشگاه، نوشته شما را به وزارت فرهنگ فرستادم و دست او را فشرد و رو به کلاس کرد و جمله ای از تکلیف داوود خان را با صدای بلند تکرار کرد : موسیقی شعر است و شعر موسیقی و هنگامی که این دو با توجه به مفهوم و معنی با هم آمیخته شوند، تأثیر دو چندان می شود.

“داوود پیرنیا در کنار هنرمندان برنامه گلها از جمله ملوک ضرابی”

داوود خان ، از شاگردان ویولن استاد ابوالحسن خان صبا نیز بود که به گفته خود ایشان از سال 1321 به علت گرفتاری های شغلی ، کار نوازندگی را رها نمود و سال ها پس از درگذشت استاد صبا ، قطعه ای در سه گاه و زنگ شتر را با ویولن نواخته و شرح مبسوطی در نحوه نوازندگی ویولن وی بیان داشت . وی همچنین دستی هم در آهنگسازی داشته که آهنگ ساخته شده توسط ایشان در برنامه شماره 229 گلها ، در مایه بیات زند باپنجه غیر قابل وصف پیانوی استاد بزرگ مرتضی خان محجوبی و طنین صدای حسین خان قوامی اجرا گردید .

برنامه گل ها : در بحبوهه هرج و مرج اوضاع سیاسی جهان هنگام جنگ جهانی دوم ، نفوذ غرب به ایران و به دنبال آن تأثیر آن ها روی موسیقی ایران ( که ای کاش تأثیری به درست از موسیقی کلاسیک و مدرن غربی گرفته می شد و فقط فرهنگ عوام و خیابانی آن ها به موسیقی ایران نفوذ نمی کرد) نوعی ابتذال به موسیقی ایران راه یافت و گنجینه موسیقی اصیل ایرانی و اشعار شاعران بزرگ ایرانی بتدریج به دست فراموشی سپرده شد .شماری از بزرگان اهل هنر زمان از این روند رو به تباهی اظهار نگرانی کرده و فقدان حمایت و ایجاد اختلال در رشد موسیقی را به دست وزارت فرهنگ ارشاد آن دوران ، مایه شرمساری می دانستند. تا جایی که مشیر همایون شهردار ، پیانیست بزرگ اظهار داشت که اعمال نفوذ ، طرفداری افراطی و پارتی بازی ! سبب شده بود که پخش موسیقی از رادیو دچار انحطاط گردد و تبدیل به وسیله تبلیغاتی برای اجرا در عروسی ها و موقعیت های مشابه جهت استفاده مالی گردد.

در همین روزهای شلوغ تاریخ ایران و روزی از روزهایی که داوود خان به دیدار کیومرث خان وثوقی، ترانه سرای فقید رفته بود ، نگران از وضع موجود جهت جلوگیری از بیشتر فرو رفتن در مرداب موجود ، تصمیم به تولید برنامه گلها گرفت .( گرچه همان طور که در بالا اشاره شد ، بذر این برنامه در جلسات باغ گلندوئک کاشته شد .) و در ادامه و در سال 1334 به ترغیب دکتر پرویز عدل، به همکاری با رادیو دعوت شد و برنامه ای ادبی به نام “گلهای جاویدان” را پیشنهاد کرد و با موافقت اداره روبرو گردید و شروع سلسله برنامه گلها با نام گلهای جاویدان و با همکاری اساتید ” احمد عبادی ” ، غلامحسین بنان ” ، ” ابوالحسن صبا ” و “عبدالعلی وزیری” به مدت ده دقیقه با گفتاری از دیوان حافظ در نوروز 1335 آغاز گشت .

کیفیت بالای برنامه گلها ، نوع نگرش جامعه و عموم را نسبت به موسیقی و موسیقیدان تغییر داد. تا پیش از این زمان، بخش عظیمی از جامعه برای خوانندگان و موسیقیدان های زن احترام کمی قائل بودند و به جرأت می توان گفت که این برنامه برای برای نخستین بار در تاریخ دوره اسلامی ایران ، دست اندرکاران موسیقی را به عنوان رهبر، استاد ، ستاره ها و خبرگان هنری ناب شناخته و دیگر آن هارا از قماش مطرب و خوانندگان کاباره ای تلقی نکردند .

Read More: Folk Songs and Dances of Iran

گلهای جاویدان در تعبیر گلی است که هرگز نمیرد ، نمادی از پویایی و جاودانی فروزه های معارف ایرانی که به مدت 23 سال اشعار شاعران و سخن ادیبان را همراه با نوای موسیقی اصیل ایرانی مهمان خانه های مردم کرد . بزمی عارفانه ، محفلی عاشقانه ، تلفیقی از شعر و موسیقی و نثر با عشق و پیشگام در بنیان نهادن شیوه ای نو در زمینه همگام نمودن شعر و موسیقی با صدای انسان در جهت گسترش فرهنگ اصیل ایرانی و با هدف رسیدن به احوال درویشی و نیل به خویشتن. به عقیده بزرگان و صاحب نظران ، این ابتکار داوود خان پیرنیا ، حاوی آموخته های استثنایی در معارف و احوال حضوری در عرفان و بینش بود .

“پس از گلهای جاویدان که هر هفته به عرضه آثار یکی از شاعران برجسته ایران اختصاص داشت “گلهای رنگارنگ” به میدان آمد که شعرهای گونه گونی را با شماری قطعات موسیقی در خور عرضه می‌کرد. چیزی نگذشت که “گلهای صحرائی” پدید آمد برای عرضه موسیقی بومی و پس از آن “یک شاخه گل” برای تک شعرها و تک آهنگ‌های درخشان و “برگ سبز” برای اجرای شعر و موسیقی عرفانی.”

پس از مدتی پیرنیای فقید متوجه شد که این سبک برنامه شاید برای ذوق گسترده تر عموم سنگین باشد و تصمیم به تولید برنامه ای دیگر با نام گلهای رنگارنگ گرفت که از نظر مضمون با تنوع بیشتر ادبی و همراه با اشعار مدرن و ترانه های عاشقانه باب روز و تصنیف ها بود . در این برنامه خوانندگانی چون استادان گلپایگانی ، ناهید ، الهه ، پروین ، ایرج و سیما بینا به اجرای برنامه پرداختند که مورد اقبال عموم قرار گرفت و می توان گفت که ماندگارترین تصنیف های تاریخ موسیقی ایران در این دوره طلایی رقم خورد .

علاوه بر برنامه های یاد شده ، داوود خان پیرنیا اقدام به ساخت برنامه برگ سبز نمود که دکلمه اشعار بزرگان ایران زمین و خواندن آن شعرها به گونه آوازی بود. همینطور برنامه یک شاخه گل که در هر برنامه به معرفی یکی از بزرگان شعر ایران زمین می پرداخت و گلهای صحرایی که گامی بلند بود در جهت تباه نشدن حق موسیقی محلی ایران زمین که از مناطق مختلف و گروه های قومی ایران تشکیل شده بود. این بزرگمرد، طی بیست و سه سال نزدیک به 1500 برنامه از خود به یادگار گذاشت و راه خود را در مجالس دیدار دراویش دلباخته و قلندران آزاد اندیش در برنامه گلها ادامه داد و با تشکیل ارکستری با نوازندگان مجرب ، خوانندگان کار بلد و آهنگسازان بی بدیل ، در آن آشفته بازار موسیقی ایرانی ، دوران طلایی موسیقی ایرانی را کلید زد .

برنامه گلها شامل گلهای جاویدان ( 157 برنامه) ، گلهای رنگارنگ (481 برنامه ، از شماره 100 آغاز گشته و تعدادی از برنامه ها دارای شماره الف و ب می باشد .) ، برگ سبز (312 برنامه ) ، شاخه گل ( 465 برنامه ) و گلهای صحرایی ( 62 برنامه ) بود .

آوازه و موفقیت برنامه گلها بی دلیل و اتفاقی نبود ، بلکه به دلیل انتخاب شعر و آهنگ ، انتخاب نوازنده و از همه مهمتر همکاری با صاحب ذوق های زمانه بود که گویی رویایی بیش نبودند و آن زمان به واسطه شهرت و نام “پیرنیا” بود که بزرگانی که به سختی حتی در انظار عمومی حاضر می شدند ، به شرکت در برنامه گلها رغبت نشان می دادند . خلاقیت و هوش و ذکاوت موروثی و نبوغ ادبی ایشان از جمله مواردی است که می توان نام برد . در ادامه، دقت و دلسوزی او بود که باعث می گشت تا بارها و بارها برنامه را گوش فرا داده و از بر کرده و ویرایش کند و از همه مهمتر از اهل ذوق های صاحب نظر مشورت بگیرد . در یکی از مصاحبه هایی که با آقا بیژن پیرنیا انجام گشته ، به احیای مثنوی صدری توسط داوود خان پیرنیا اشاره شده که با آگاهی یافتن از اینکه درویشی در دل کویر هست که این آواز را می خواند ، گروهی را به دیدار با این پیرمرد فرستاد و بعدها ابوالحسن خان صبا آن را در ردیف دستگاهی موسیقی ایرانی جای داد .

استاد فرهاد فخرالدینی ، موسیقیدان ، آهنگساز ، تنظیم کننده و رهبر ارکستر ملی ایران در مورد پیرنیای فقید و برنامه گلها طی مصاحبه ای با خانم جین لویسون این گونه اظهار داشت:

“همه کسانی که در آفرینش برنامه گلها شرکت داشتند ، از جمله ابولحسن صبا ، مرتضی محجوبی ، تجویدی ، داوود پیرنیا و رهی معیری ، افرادی با فرهنگ بالا و آدم هایی فوق العاده بودند . بایستی تأکید کرد که ما در آن زمان هیچ گونه سرگرمی دیگری نداشتیم . ممکن بود کسی هفته ای یک بار به سینما برود ، اما تلویزیونی نبود که تماشا کنیم. در نتیجه به رادیو رو می آوردیم و بهترین برنامه همه دوره های رادیو ، برنامه گلهای جاویدان بود . بعد نوبت به گلهای رنگارنگ رسید . در آغاز استادانی همچون تجویدی ، محجوبی و صبا روی این برنامه ها کار کردند و سپس روح الله خالقی که گروه بزرگی داشت و بانی ارکستر گلها بود ، وارد صحنه شد . . . ”

دکتر داریوش صفوت، موسیقیدان و عضو هیأت مؤسس و مدیر اسبق مرکز حفظ و اشاعه موسیقی نیز در مصاحبه با خانم جین لویسون به نکاتی دیگر اشاره کرده :

“برنامه گلها تلاشی برای اجرای موسیقی معتبر ایرانی بود . این برنامه از جلسه های خصوصی که در آن بهترین موسیقدانان شرکت داشتند الهام می گرفت . بسیاری از این موسیقیدان ها پیر شده و چندان مناسب نبود که از آنها برای اجرای کنسرت های عمومی دعوت کرد . اما دانش موسیقیایی داشتند که در معرض خطر نابودی برای همیشه بود، در حالی که باید در اختیار عموم قرار می گرفت . آقای پیرنیا با تولید این برنامه ها دست به کار گرانبهایی زد . گلها نه فقط تأثیر عظیمی بر موسیقی ایرانی گذاشت ، بلکه آشکارا درک مردم را از ادبیات فارسی افزایش داد. هنگامی که گلها پخش می شد ، خیلی طبیعی به نظر می رسید که مردم کارهایشان را رها کنند و به موسیقی گوش دهند . ”

“داریوش صفوت (7 آذر 1307، شیراز – 27 فروردین 1392، کرج) موسیقی دان سنتی ایرانی، نوازنده سنتور و سه‌تار و از شاگردان حبیب سماعی، ابوالحسن صبا و حاج آقا محمد ایرانی مجرد بود.”

به نقل از مسعود حسن خانی نوازنده ویولن ارکستر گلها ، مدرس و آهنگساز، داوود خان پیرنیا به شخصه نظارت بر ضبط قطعات را با دقت مثال زدنی خود از اتاق فرمان انجام می داد. تا جایی که ایرادهای مربوط به اجرا را با درمیان گذاشتن آن با رهبر ارکستر رفع میکرد .

برنامه کودک : در سال 1335 باز هم خلاقیت داوود خان پیرنیا متبلور شد و برنامه کودکی متولد گردید که به وسیله کودکان دبستانی اجرا می گشت و اجرای آقا بیژن پیرنیا اداره میشد . در این برنامه خانم روشنک و مولود عاطفی نیز شرکت داشتند که در طی هفته، به مدت یک ربع از ساعت هفت تا هفت و ربع بامداد و جمعه ها به مدت سه ربع اجرا می گشت.

از سال 1337 آقای دکتر منوچهر معین افشار ، دوست و همکار همیشگی داوود خان پیرنیا سردبیری برنامه کودک را عهده دار گشت . به قول اسماعیل خان نواب صفا ، کودکان آن روز ، پدران و مادران امروز هستند و هریک دارای فرزندان متعدد. از جمله آقای بیژن پیر نیا که درجات تحصیلی عالی در رشته حقوق را طی نموده و سرکار خانم سیما بینا که هنوز آهنگ های محلی را اجرا می کنند.

برنامه گلها, آرشیو برنامه گلها, داوود پیرنیا, زندگینامه داوود پیرنیا, بیوگرافی داوود پیرنیا